Vearredahkkit besset kontoide ja gávdnet beassansániid iešguđetge ládje. Dábálaš vuogit gávdnat geavaheaddjinamaid ja beassansániid lea behtolaš e-poasttaid ja neahttabáikkiid bokte, mat leat olggosoaidnit dego dat gos don dábálaččat finat (dego Google ja Facebook).

Mot sáhtát fuomášit dan?

• Muhtumat sáddejit e-poasttaid dahje ruskapoasttaid earáide du namas
• IT-ossodat, Google, Facebook, neahttabáŋku dahje earát dieđihit ahte don logget sisa vuordemeahttun báikkiin
• Ustibat dieđihit ahte don čálát ártegis áššiid birra e-poasttain dahje sosiála medias
• Du steŋgejit olggos neahttabálvalusain maid dábálaččat geavahat, dannego du konto lea lihccojuvvon

Maid galggat dahkat?

• Lonut studeanta- dahje bargikonto ja eará e-poastakontoid beassansániid. Geavat eará dihtora go lonuhat beassansániid, jus balat iežat dihtora infiserejuvvon
• Dieđit báikkálaš geavaheaddjiveahkkái dahje IT-ossodahkii mii lea dáhpáhuvvan, vai sii dihtet váruhit
• Smiehta mot dat sáhtii dáhpáhuvvat. Leatgo aitto čállán geavaheaddjinama ja beassansáni muhtun ártegis neahttasiiddus?
• Smiehta makkár konto lea váldon, ja makkár vuoigatvuođat dan kontos ledje iešguđetge vuogádagain
• Makkár dieđut sáhttet leavvan? Váldde oktavuođa guoskevaš olbmuiguin
• Steŋge báŋko- dahje kredihttakoartta dakkaviđe jus don leat vurken koartadieđuid mat sáhttet boastut geavahuvvot

Jus muhtun beassá du dihtorii, de sáhttet boastut geavahit, suoládit ja billistit buot du dieđuid mat dus leat digitála máilmmis. Dan bokte sáhttet maiddái beassat viidásit oahppobáikki diehtoresurssaide.

Mot sáhtát fuomášit dan?

• It beasa logget sisa daningo muhtun lea lonuhan du beassansáni neahttabálvalusain maid geavahat
• Du dihtor orru njoazibut go láve, dahje stárte njozet
• Ihtet ártegis pop-up láset, ovdamearkka dihte go stártet
• Reaidolinnjái ihtet imaš govat
• Antivirusprográmma dieđiha bahás prográmmadagaid birra
• Mátkedihtora webakámera čuovgá vaikko it leat geavaheame dan
• Garraskerrui ihtet amas fiillat
• Du steŋgejit olggos neahttabálvalusain maid dábálaččat geavahat, danne go du konto lea lihccojuvvon

Maid galggat dahkat?

• Jáddat neahta dihtoris vai dieđut eai leava ja dihtora eai beasa boastut geavahit
• Váldde oktavuođa IT-geavaheaddjivehkiin dahje it-sihkkarvuođaossodagain jus dis lea dakkár

Lassin, jus dáhpáhuvvá du priváhta dihtorii

• Makkár dieđut sáhttet leavvan? Váldde oktavuođa guoskevaš olbmuiguin
• Vuolggat ollislaš manuála virusskánnema olles dihtoris. Jus it dieđe leago čuolbma čovdon, de berret re-installeret dihtora.
• Lonut eará dihtoriin beassansániid iežat studeanta- dahje bargikontos ja buot eará kontoin mat sáhttet váldon. Earenoamáš dehálaš lea lonuhit beassansáni dan kontos masa bohtet e-poasttat beassansáni lonuheami birra, ja kontos man bokte beasat dehálaš báikkiide iežat oahppobáikkis. Muitte iešguđetlágán beassansáni iešguđetlágán kontoin!

Don fuomášat lonisruhtavirusa go oaččut dieđu ahte muhtun kontrollere du fiillaid, ja don fertet máksit jus galggat oažžut daid fas. Fuomášat maid go oainnát ahte du fiillat leat lássejuvvon itge beasa ieš rahpat daid.

Maid galggat dahkat?

• Jáddat neahta dihtoris vai dieđut eai leava.
• Ale mávsse lonisruđa. Dat bisuha kriminalitehta, ja it soaitte dattetge oažžut ruovttoluotta fiillaid.
• Váldde oktavuođa oahppo- dahje bargobáikki geavaheaddjivehkiin. Jus dihtora ferte re-installeret, de jávket buot dokumeanttat. Viečča fiillaid backupas.
• Muhtomin sáhttá gádjut fiillaid garraskearrus, muhto dat lea dávjá hui divrras.

Dán sáhtát fuomášit máŋgga ládje, ovdamearkka dihte jus oaččut amas rehkegiid dahje fuobmát ruhtasirdima mii ii oro riekta. Sáhtát maiddái oažžut dieđu čujuhussirdima ja kredihttaiskosa birra maid it dovdda ieš.

Maid galggat dahkat?

• Váidde ID-suoládeami politiijaide, bija duođaštemiid mielddusin
• Váldde oktavuođa iežat báŋkkuin ja kredihttakoartafitnodagain
• Váldde oktavuođa slettmeg.no jus dieđut geavahuvvojit boastut neahtas

Loga eambbo ID-suoládeami birra (nettvett.no)